Η αποτέφρωση στην αρχαιότητα

Τόσο η ταφή όσο και η αποτέφρωση των νεκρών αναφέρονται στις ανθρώπινες συνήθειες, σε όλη τη γη, από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η αποτέφρωση ξεκίνησε το 3000 π.Χ. στην αρχή της Λίθινης εποχής στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Το έθιμο της αποτεφρωσης ταξίδεψε με νομαδικούς λαούς για τους οποίους αποτελούσε και πρακτική συνήθεια (με την αποτέφρωση και τη μεταφορά της τέφρας, είχαν πάντα μαζί τους προγόνους τους). Ευρήματα αποτέφρωσης έχουν εντοπιστεί στη Ρωσία, Βρετανικές νήσους, Ισπανία, Πορτογαλία, Ουγγαρία, Βόρεια Ευρώπη, Ιρλανδία.

Αποτέφρωση και θρησκείες

Την επιλογή της αποτέφρωσης των νεκρών αποδέχεται ο Βουδισμός, ο Ινδοϋισμός και ο Ταοϊσμός ως βασική προϋπόθεση του τελετουργικού τους. Ο Βουδισμός είναι ένα από τα αρχαιότερα θρησκεύματα. Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα θρησκευτικών δοξασιών, φιλοσοφικών αρχών, εθίμων, θεσμών και ηθικών κανόνων που αποδίδονται στον Βούδα. Σήμερα υπολογίζεται ότι περίπου μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι ακολουθούν τον Βουδισμό. Ο Ινδουισμός είναι η τρίτη μεγαλύτερη θρησκεία του κόσμου σε αριθμό πιστών, μετά το Χριστιανισμό και το Ισλάμ, με περίπου ένα δισεκατομμύριο πιστούς, εκ των οποίων πάνω από το 90% κατοικεί στην Ινδία. Ο Ταοϊσμός, θεωρούμενος ως θρησκεία, αλλά και ως φιλοσοφικό σύστημα κάνει ένα είδος υπέρβασης. Δεν ασχολείται με τον ίδιο τον Θεό ως Υπέρτατη Αρχή, αλλά με τις αρχές που διέπουν την παρουσία του στην εκδήλωση, η πρακτική φιλοσοφία του ταοϊσμού βασίζεται στην καταστολή κάθε επιθυμίας του ανθρώπου, προκειμένου έτσι να εξασφαλιστεί η ηρεμία του.

Η αποτέφρωση στην Αρχαία Ελλάδα

Από το 1200 π.Χ. εώς τον πρώτο αιώνα μ.Χ. η αποτέφρωση των νεκρών γίνεται πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στην Ελλάδα. Στον Κεραμεικό καθώς και σε πολλά νεκροταφεία, σε όλες σχεδόν τις γνωστές πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας, έχουν βρεθεί πολλές τεφροδόχοι και λάρνακες.
Ο Όμηρος περιγράφει πλήθος περιπτώσεων αποτέφρωσης, όπως του Πάτροκλου, του Αχιλλέα, του Έκτορα. Παρουσιάζει τον Νέστορα να προτρέπει τους Αχαιούς να αποτεφρώνουν τους νεκρούς τους. Αποτέφρωση και διασκορπισμός της τέφρας έγινε σύμφωνα με επιθυμία του στη σορό του νομοθέτη Σόλωνα. Στα ευρήματα των τάφων της Βεργίνας η τέφρα του Φιλίππου του Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, βρέθηκε μαζί με τα κόκκαλά του στη χρυσή τεφροδόχο λάρνακα την οποία κοσμούσε το οκτάκτινο αστέρι σύμβολο της δυναστείας των Μακεδόνων.

Η αποτέφρωση στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι Ρωμαίοι υιοθετούσαν από του Έλληνες την αποτέφρωση των νεκρών. Όμορφα διακοσμημένες τεφροδόχοι αυτής της περιόδου έχουν βρεθεί και περισυλλεγεί σε ειδικά κτίρια (columbaria).

Αποτέφρωση και Χριστιανισμός

Κατά τον 3ο αι. μ.Χ. με τη ραγδαία διάδοση του Χριστιανισμού και την ισχυρή επίδραση των γνωστών αντιλήψεων (περί αναστάσεως νεκρών, περί μελλούσης κρίσεως κ.λπ.) αρχίζουν να αλλάζουν τα ταφικά έθιμα και να κυριαρχεί η ολόσωμη ταφή των νεκρών.
Όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος αποφάσισε με διάταγμα ότι ο Χριστιανισμός θα αποτελεί την επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, η αποτέφρωση άρχισε να εξαλείφεται και να υποκαθιστάται ολοκληρωτικά σχεδόν από το ιουδαϊκό έθιμο ταφής, το οποίο έχει κυριαρχήσει ως έθιμο ολοκληρωτικά και στο Χριστιανισμό. Οι Ιουδαίοι εφάρμοζαν την ολόσωμη ταφή των νεκρών σύμφωνα με την απόφαση του Θεού, τους νόμους του Μωυσή και της υποδείξεις των σοφών. Είχε καταστεί για αυτούς η ταφή ένα έθιμο, ένα έθος. Ο ενταφισμός του Ιησού πραγματοποιήθηκε έτσι σύμφωνα με το ιουδαϊκό έθιμο της ταφής, όπως μας πληροφορεί και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης (Ιω 19,40)(βλέπε «Η καύση των σωμάτων» Π.Ι. Μπούμπη καθ. Πανεπ. Αθηνών, σελ 7).
Εν τούτοις σε μερικές έκτακτες και κατεπείγουσες περιπτώσεις (πόλεμοι, λοιμοί κ.α.) εφαρμόστηκε η ομαδική ταφή και η αποτέφρωση νεκρών για την αποφυγή θανατηφόρων επιδημιών και μόλυνσης των ζώντων.

Η νεότερη ιστορία της αποτέφρωσης

Η νεότερη ιστορία της αποτέφρωσης έχει τις ρίζες της στον 19ο αιώνα όταν ο Ιταλός καθηγητής Μπρουνέττι τελειοποίησε έναν κλίβανο αποτέφρωσης τον οποίο παρουσίασε στη Παγκόσμια Έκθεση της Βιέννης το 1873. Πολλοί επιστήμονες άρχισαν να βλέπουν την αποτέφρωση ως υγειονομική λύση αντί της ταφής και άλλοι ως σημαντικά οικονομικότερη.
Το 1874 στο Μιλάνο της Ιταλίας, το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε την εφαρμογή της αποτέφρωσης. Το 1874 ιδρύθηκε από το χειρουργό της Βασίλισσας Βικτωρίας, Σερ Χένρυ Τόμσον, ο Οργανισμός Αποτέφρωσης της Μεγάλης Βρετανίας. Το πρώτο αποτεφρωτήριο στην Αγγλία ολοκληρώθηκε το 1879 στο Γουόκινγκ Σάρρεϊ αλλά δε χρησιμοποιήθηκε για τα πέντε πρώτα χρόνια μέχρι τα αγγλικά δικαστήρια να νομιμοποιήσουν την αποτέφρωση.

Δημιουργία των πρώτων αποτεφρωτηρίων

Τον Δεκέμβριο του 1878 λειτούργησε στην πόλη Γκόθα της Γερμανίας το πρώτο αποτεφρωτήριο μετά από μακροχρόνιες προσπάθειες του τοπικού συλλόγου για τη δημιουργία κέντρου αποτέφρωσης νεκρών. Το κίνημα υπέρ της αποτέφρωσης πρωτοεμφανίστηκε στις Η.Π.Α. το 1876. Το πρώτο αποτεφρωτήριο χτίστηκε στην Ουάσιγκτον. Το 1881 δημιουργήθηκε η New York Cremation Society και λίγα χρόνια αργότερα η Cremation Association of America.
Το 1913 ο Σύλλογος Αποτέφρωσης των Ηνωμένων Πολιτειών διέθετε 52 αποτεφρωτήρια με 10.000 περίπου καταγεγραμμένες αποτεφρώσεις. Με στοιχεία του 2002 υπάρχουν 1.835 αποτεφρωτήρια με 679,890 αποτεφρώσεις, το 27,78% των θανάτων ετησίως.

Διεθνής Ομοσπονδία Αποτέφρωσης

Το 1937 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η Διεθνής Ομοσπονδία Αποτέφρωσης (I.C.F.), ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με σκοπό την προώθηση της αποτέφρωσης παγκοσμίως με τα πιο υψηλά κριτήρια. Το 1966 η Διεθνής Ομοσπονδία Αποτέφρωσης αναγνωρίστηκε και ενετάχθη στο Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του Ο.Η.Ε.
Η Ομοσπονδία έχει διαπιστευμένους εκπροσώπους στα επιτελεία του Ο.Η.Ε. στη Νέα Υόρκη και στα γραφεία του Ο.Η.Ε. στη Βιέννη όσο και τη Γενεύη. Επιπλέον έχει διορίσει εκπροσώπους σε τέσσερις περιφερειακές επιτροπές για Αφρική, Ευρώπη, Λατινική Αμερική, Καραϊβική, Ασία και Ειρινικό Ωκεανό. Σημαντική είναι η συνεισφορά της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αποτέφρωσης για την άρση της απαγόρευσης της αποτέφρωσης των Ρωμαιοκαθολικών και από το 1966 επετράπη η αποτέφρωση από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Η Παγκόσμια Οργάνωση Αποτέφρωσης δύο φορές εέχει αποστείλει επιστολές προς τους Πρωθυπουργούς της Ελλάδος κ.κ. Κ. Σημίτη και Κ. Καραμανλή και προς τους υπουργούς εσωτερικών κ.κ. Κ. Σκανδαλίδη και Πρ. Παυλόπουλο, εκφράζοντας την προσδοκία της για τη νομοθετική ρύθμιση του θέματος της αποτέφρωσης των νεκρών στην Ελλάδα χωρίς να πάρει καμία απάντηση. Η αποτέφρωση αναγνωρίζεται από τις δημόσιες αρχές υγείας όλων σχεδόν των κρατών μελών της Ε.Ο.Κ. ως η πιο υγιεινή μέθοδος διάθεσης των νεκρών. Στις περισσότερες σημαντικές πόλεις υπάρχουν ένα και περισσότερα αποτεφρωτήρια.

Σκοποί

Οι σκοποί της Ομοσπονδίας που ορίζονται στους κανονισμούς είναι οι εξής:

- Να περέχουν πληροφορίες σχετικά με την αποτέφρωση (πλεονεκτήματα, απόψεις, μεταξύ άλλων από υγειονομική, ηθική, οικονομική και αισθητική πλευρά).

- Να απλοποιούν τη διαδικασία της αποτέφρωσης και να διασφαλίζουν μια γενική αναγνώριση της τελετής.

- Να απελευθερώνουν την αποτέφρωση από περιορισμούς στις χώρες που δεν υπάρχει ακόμα αποτέφρωση.

- Να φέρει την αποτέφρωση στο ίδιο επίπεδο με τον ενταφιασμό, συμπεριλαμβανομένων και των εκκλησιαστικών κύκλων.

- Να απαλείφει τα προβλήματα που προκύπτουν από τη μεταφορά της τέφρας του αποτεφρωμένου προσώπου από τη μια χώρα στην άλλη.

Στόχοι

Οι στόχοι της Ομοσπονδίας είναι οι εξής:

- Προώθηση απαραιτήτων εξηγήσεων στα μέλη, το κοινό και κάθε είδους οργανισμό που σχετίζεται με τις τεχνικές διαδικασίες και την πρακτική λειτουργικότητα της αποτέφρωσης.

- Εφαρμογή συμφωνιών μεταξύ οργανισμών που σχετίζονται με την αποτέφρωση.

- Προώθηση της αποτέφρωσης παγκοσμίως.

- Έλεγχο των διεθνών υπηρεσιών αποτέφρωσης και δημοσίευση επίσημων αναφορών από τη διεξαγωγή αυτών των υπηρεσιών.

- Διαπραγμάτευση με εκκλησιαστικές και κυβερνητικές αρχές με σκοπό να μπορεί να γίνει δυνατή η αποτέφρωση ή να απλοποιηθεί.

- Συνεργασία με οργανισμούς που συνδέονται στενά με την αποτέφρωση.

Κώδικας Ηθικών Αρχών

1. Αξιοπρεπής αποτέφρωση
Η αποτέφρωση καθ'όλη τη διάρκεια της πρέπει να διεξάγεται με σεβασμό και αξιοπρέπεια.
2. Προστασία της ανθρώπινης σορού
Η ανθρώπινη σορός πρέπει να είναι ντυμένη κατάλληλη και να προστατεύεται σύμφωνα με τα τοπικά έθιμα και τις αναγνωρισμένες εφαρμογές.
3. Ξεχωριστή αποτέφρωση - Όχι ανακατωμένες τέφρες
Όλες οι αποτεφρώσεις πρέπει να διεξάγονται ξεχωριστά για να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει ανακάτεμα των τεφρών.
4. Αποτέφρωση των ανθρώπινων μελών
Μόνο τα ανθρώπινα μέλη πρέπει να αποτεφρώνονται στα αποτεφρωτήρια.
5. Προσωπικό δικαίωμα να αποφασίσει ο καθένας για τη διάθεση της τέφρας του
Είναι προσωπικό διακαίωμα του καθενός ο τρόπος που θα διαλέξει για τη διάθεση της τέφρας του.
6. Η αποτέφρωση, επίσημος όρο
Η αποτέφρωση πρέπει να είναι η επίσημη λέξη που θα χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει τη μέθοδο.
7. Αναγνώριση του εκλιπόντος προσώπου μέχρι την τεέυταία διαδικασία της αποτέφρωσης
Συγκεκριμένα βήματα πρέπει να ακολουθούνται ώστε να διασφαλιστεί η ταυτότητα του εκλιπόντος ποροσώπου κατά την άφιξή του στο αποτεφρωτήριο, κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης μέχρι τη διασπορά της τέφρας.
8. Απαγόρευση της εμπορευματικοποίησης των προϊόντων ή του υπολοίπου της αποτέφρωσης
Τα προϊόντα ή το υπόλοιπο της αποτέφρωσης δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν για κανένα εμπορικό σκοπό.
9. Όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην αποτέφρωση να είναι περιβαλλοντικά ελεγμένα.
10. Έμπειρο προσωπικό
Τα άτομα που εμπλέκονται με την αποτέφρωση πρέπει να ελιναι ικανά και με τα απαραίτητα προσόντα.
11. Τήρηση των ηθικών αρχών από το προσωπικό
Το προσωπικό θα πρέπει να τηρεί τον κώδικα των ηθικών αρχών.
12. Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να διαλέξουν να αποτεφρωθούν.